Biên Hòa là địa phương có hệ thống di tích lịch sử, văn hóa đa dạng, phong phú. Trong số gần 30 di tích đã được xếp hạng, hệ thống di tích khảo cổ học trên địa bàn chỉ chiếm một phần nhỏ, nhưng lại có ý nghĩa, vai trò rất lớn đối với lịch sử hình thành và phát triển vùng đất Biên Hòa - Đồng Nai.
.jpg)
Là một trong hai di tích khảo cổ được xếp hạng cấp tỉnh trong năm 2024. Di tích khảo cổ học Tân Lại tọa lạc trong phạm vi đình Tân Lại, phường Bửu Long. Ngôi đình được xây dựng trên đỉnh của một ngọn đồi thấp, cao hơn so với mặt nước sông Đồng Nai 5,3m. Đình Tân Lại giữ vai trò là nơi sinh hoạt tín ngưỡng, văn hóa, giao lưu học hỏi kinh nghiệm của các tầng lớp nhân dân. Tại di tích, các nhà khoa học đã tiến hành 2 đợt khai quật, phát hiện nhiều hiện vật, góp phần chứng minh các giai đoạn văn hóa của người cổ Tân Lại trong giai đoạn tiền sử (khoảng 2.500-3.000 năm) và giai đoạn lịch sử (văn hóa Óc Eo và hậu Óc Eo, khoảng thế kỷ XII-XIII và thời Nguyễn, thế kỷ XIX). Tuy nhiên di tích vẫn còn khá xa lạ đối với người dân trên địa bàn thành phố Biên Hòa. Em Phan Hoảng Bảo Hân – Học sinh trường THCS Nguyễn Bỉnh Khiêm, thành phố Biên Hòa, Đồng Nai cho biết: “Hôm nay em tới đây cùng với các bạn trong trường, được nghe và hiểu về di tích khảo cổ đình Tân Lại, em sẽ tìm cách giới thiệu với mọi người về di tích địa phương…."
Chị Lê Thị Thu Hiền – Phó chủ tịch UBND phường Bửu Long, thành phố Biên Hòa, Đồng Nai cho biết thêm: “Địa phương có kế hoạch chỉ đạo đối với đoàn thanh niên tổ chức nhiều hoạt động cho đoàn viên, học sinh đến tìm hiểu về di tích khảo cổ. Bên cạnh đó địa phương cùng với đình cũng sẽ phát huy giá trị di tích trên".
Tương tự, di tích khảo cổ Long Hưng thuộc gò Phước Hội xưa kia là làng Bến Gỗ. Trên khu vực gò hiện nay có các công trình kiến trúc gồm đình Long Hưng, chùa Long Bửu, miếu Ngũ Hành và các ngôi mộ cổ ở thế kỷ XIX-XX. Qua các đợt thám sát và khai quật, những di vật xuất lộ (kim loại, đá, sứ...) cùng với các phế tích kiến trúc đã chứng minh cho quá trình mà người cổ Long Hưng xây dựng nên những trung tâm văn hóa đáp ứng nhu cầu cho cộng đồng xuyên suốt từ thời cổ đến trung và cận đại (từ cuối thế kỷ VII đến thế kỷ XX). Tuy nhiên, việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa, khảo cổ ở các di tích này vẫn còn gặp nhiều khó khăn. Các di tích này đang trong tình trạng xuống cấp do thiếu kinh phí và nhân lực bảo dưỡng. Hoạt động quảng bá, thu hút du khách chưa được triển khai mạnh mẽ, khiến nhiều di tích chưa phát huy hết tiềm năng. Ông Châu Ngọc Tơi - Phó Ban quý tế di tích đình Long Hưng cho biết: “một số hạng mục xuống cấp, mong các ban ngành trùng tu để phát huy giá trị di tích khảo cổ."
Nói về việc giữ gìn, bảo tồn phát huy những giá trị văn hóa khảo cổ học trên địa bàn thành phố Ông Nguyễn Xuân Thanh – Phó chủ tịch UBND thành phố Biên Hòa nhấn mạnh: “thành phố Biên Hòa có bề dày lịch sử, phát triển, trên địa bàn thành phố có nhiều di tích lich sử. Trong thời gian qua thành phố Biên Hòa cũng chỉ đạo các phòng ban đẩy mạnh tuyên truyền về truyền thống văn hóa trên địa bàn thành phố với các em học sinh. Triển khai nhiều chương trình để gắn kết các di tích, di sản ."
Việc bảo tồn và phát huy giá trị các di tích khảo cổ học đã và đang được thành phố Biên Hòa quan tâm, góp phần giữ gìn di sản văn hóa và thúc đẩy phát triển du lịch, kinh tế địa phương. Tuy nhiên, việc bảo tồn và phát huy cần có sự chung tay của chính quyền, các tổ chức xã hội và toàn thể cộng đồng. Chỉ khi đó, những giá trị văn hóa, lịch sử quý báu mới được bảo tồn và phát huy một cách bền vững, truyền lại cho các thế hệ mai sau.