Lịch sử - văn hóa

Thành phố Biên Hoà là đô thị lọai I, trung tâm chính trị, kinh tế, văn hoá, khoa học kỹ thuật của tỉnh Đồng Nai. Phía Bắc giáp huyện Vĩnh Cửu, Tây giáp quận 9 thành phố Hồ Chí Minh, Tây Nam giáp huyện Long Thành, Đông giáp huyện Trảng Bom, Tây Bắc giáp huyện Dĩ An, huyện Tân Uyên tỉnh Bình Dương.

Nằm trong vùng kinh tế trọng điểm phía Nam, thành phố Biên Hoà có một hệ thống giao thông thuận lợi với xa lộ Hà Nội, Quốc lộ 1, Quốc lộ 51, đường sắt Bắc Nam, đường sông Đồng Nai…Diện tích thành phố Biên Hoà 15.466 hecta, tổng diện tích tự nhiên là 264,08 km2, với 30 xã phường, dân số 800.000 người (Thống kê năm 2011). 

Thông qua di chỉ khảo cổ học Bình Đa với nhiều công cụ gốm, đá, đặc biệt bộ đàn đá Bình Đa phát hiện ở đây cho thấy cách đây trên 2.500 năm người xưa đã có một cuộc sống khá phong phú về vật chất, tinh thần. Trong thế kỷ 17, 18, Biên Hoà đã từng là một trung tâm giao thương mua bán của các vùng miền trong nước và thương khách nước ngoài với sự kiện một bộ phận người Hoa “phản Thanh phục Minh” vào định cư xứ Bàn Lân năm 1679. Người Hoa, người Việt chung tay xây dựng nên thương cảng Cù Lao phố sầm uất trên bến dưới thuyền.

Mùa xuân năm Mậu Dần 1698, chúa Nguyễn Phúc Chu cử Lễ Thành hầu Nguyễn Hữu Cảnh (Kính) vào kinh lược vùng đất phía Nam. Ông lấy đất Đồng Nai lập phủ Gia Định với hai huyện Tân Bình (Sài Gòn) và Phước Long (tức Biên Hoà – Đồng Nai ngày nay), Biên Hoà chính thức trở thành vùng đất của Đại Việt.

Thành phố Biên Hoà ngày nay hiện tồn nhiều di tích lịch sử, văn hoá, kiến trúc cho thấy một truyền thống văn hoá bền lâu:

- Thất phủ cổ miếu (thường gọi Chùa Ông) thờ Quan thánh đế quân (Quan Vũ, Quan Công) ở xã Hiệp Hoà được người Hoa xây dựng từ năm 1714.

- Đình Tân Lân thờ Trần Thượng Xuyên, một người Hoa có công xây dựng và phát triển vùng đất Biên Hoà từ năm 1679.

 

 

 

 

 

Quang cảnh Chùa​ Long Thiền

- Nhiều di tích lịch sử gắn bó với quá trình đấu tranh giành độc lập dân tộc trên đất Biên Hoà: Đài kỷ niệm, nơi Nguyễn Ái Quốc có bài viết trong “Bản án chế độ thực dân Pháp” tố cáo hành động mị dân của thực dân Pháp trong chiến tranh thế giới lần thứ I; Bửu Hưng Tự, nhà Hội Bình Trước gắn liền với sự kiện Cách mạng tháng Tám 1945 ở địa phương; Di tích nhà Xanh (BIF) nơi diệt Mỹ đầu tiên… Nhà lao Tân Hiệp, nơi diễn ra cuộc phá ngục quy mô lớn nhất miền Nam (2-12-1956) với 462 cán bộ, người yêu nước trở về với cách mạng.

 

Quang cảnh Bửu Hưng tự

Quang cảnh Nhà Hội Bình Trước

Quang cảnh Di tích Nhà Xanh

​       

        Thành phố Biên Hoà là nơi có Văn miếu Trấn Biên, được xây dựng năm 1715 sớm nhất ở Nam bộ, nơi thể hiện truyền thống hiếu học và “tôn sư trọng đạo” của người dân vùng đất mới. Ngày nay Văn miếu được phỏng dựng, tôn tạo trở thành một thiết chế văn hoá giáo dục thời hiện đại của Biên Hoà, một thắng cảnh của Đồng Nai.

Quang cảnh Văn miếu Trấn Biên​

Thành phố vẫn bảo lưu được nhiều ngành nghề truyền thống. Rạch Lò Gốm (xã Hiệp Hoà), một địa danh ghi đậm dấu ấn một thời phát triển xa xưa. Nghề gốm truyền thống phát triển ở Bửu Long, Tân Vạn kết hợp kỹ thuật gốm truyền thống Việt với kỹ thuật gốm do những người Hoa đưa sang từ cuối thế kỷ 17, tạo nên một diện mạo mới của nghề truyền thống. Năm 1903, trương Bá nghệ Biên Hoà được thành lập, trở thành nơi đào tạo những nghệ nhân nổi tiếng về gốm và điêu khắc Biên Hoà. Nghề khai thác đá ở Bửu Long phát triển cùng với quá trình phát triển của người Hoa trên đất Biên Hoà. 

Nhân dân thành phố có truyền thống đấu tranh. Khi đất nước rơi vào vòng đô hộ của thực dân Pháp, Biên Hòa đã xuất hiện phong trào hội kín “Thiên địa hội” của Đoàn Văn Cự tập hợp lực lượng chống thực dân Pháp (1905); Hội kín của Lâm Trung trại, tổ chức tấn công vào Toà bố Biên Hòa (1916) giải cứu những thanh niên bị thực dân bắt đi lính chết trận ở châu Âu trong chiến tranh thế giới lần thứ nhất.

Thành phố Biên Hoà, nơi đội ngũ công nhân công nghiệp xuất hiện khá sớm với Công ty khai thác rừng và sản xuất lâm nghiệp Biên Hoà do tư bản Pháp thành lập 1897; nhà máy cưa BIF được xây dựng 1907 và hoạt động từ 1912. BIF nơi các đảng viên cộng sản hoạt động tuyên truyền yêu nước, có phong trào đấu tranh của công nhân khá sớm và Chi bộ đảng ra đời những năm 1943, 1944. Đội ngũ công nhân BIF là lực lượng nòng cốt giành chính quyền trong Cách mạng tháng Tám 1945; nơi cung cấp sức người sức của trong kháng chiến.

Trong kháng chiến chống Pháp, thành phố Biên Hoà là nơi đầu tiên xây dựng trường huấn luyện du kích ở miền Đông; nơi các lực lượng vũ trang miền Đông tổ chức tập kích vào một tỉnh lỵ do thực dân Pháp chiếm đóng (2-1-1946). Chiến khu Bình Đa (nay thuộc phạm vi các phường Bình Đa, An Bình, Long Bình…), chiến khu Hố Cạn (phường Trảng Dài) cùng với chiến khu Đ tạo thành một hệ thống căn cứ liên hoàn, nơi đứng chân của đơn vị đặc công biệt động thị xã đánh vào các cơ quan đầu não, hậu cần của thực dân như đánh vào kho xăng dầu Biên Hoà 1952 huỷ trên 2 triệu lít xăng dầu.

Trong kháng chiến chống Mỹ, thành phố Biên Hoà trở thành một căn cứ quân sự lớn của Mỹ với Bộ Tư lệnh quân đoàn 3 ngụy; sân bay chiến lược quân sự Biên Hoà; căn cứ Hốc Bà Thức (Tân phong) của Mỹ; Tổng kho hậu cần Long Bình…Nhưng thành phố Biên Hoà cũng là nơi các đơn vị đặc công, chủ lực làm nên những chiến công vang dội, diệt sinh lực và phương tiện chiến tranh của Mỹ ngụy chia lữa với chiến trường chung.

Thành phố là nơi đánh Mỹ đầu tiên ở miền Nam với chiến thắng Nhà Xanh (BIF) đêm 7-7-1959. Nơi pháo binh Miền (U80) dội bão lữa vào sân bay Biên Hoà 31-10-1964, được Chủ tịch Hồ Chí Minh ngợi khen

“Uy danh lừng lẫy khắp năm châu.

Đạn cối tuôn cho Mỹ bể đầu.

Thành đồng trống thắng lay lầu Trắng.

Điện Biên Mỹ chẳng phải chờ lâu”.

Những năm 1967, 1968, 1972, sân bay Biên Hoà luôn là mục tiêu tấn công của pháo binh, đặc công Biên Hoà giành thắng lợi lớn. Tổng kho hậu cần Long Bình nhiều lần bốc lữa trong những năm 1966, 1967, 1968, 1972…Hàng ngàn tấn bom đạn bị phá huỷ bởi đặc công Biên Hoà.

Ngày 30-4-1975, lá cờ Mặt trận bay trên nóc Toà hành chính tỉnh, đánh dấu thắng lợi của Đảng bộ trong suốt 30 năm chiến đấu kiên cường (1945-1975), cùng cả nước hoàn thành sự nghiệp giải phóng miền Nam thống nhất đất nước.

Hơn ba mươi năm sau giải phóng, Đảng bộ và nhân dân thành phố không ngừng nổ lực trong lao động sáng tạo vượt qua nhiều khó khăn, phức tạp để xây dựng phát triển thành đô thị loại II (được công nhận năm 1994), phát huy dân chủ, cải thiện và nâng cao đời sống nhân dân.

Thành phố đang phấn đấu trở thành một đô thị phát triển bền vững theo hướng công nghiệp hoá-hiện đại hoá, đồng bộ giữa phát triển kinh tế và văn hoá xã hội. Thành phố với cơ chế thoáng đang là điểm đến của nhiều nhà đầu tư trong và ngoài nước. Hiện nay thành phố với các khu công nghiệp Biên Hoà 1, Biên Hoà 2, Amata, Loteco…thu hút trên 3 tỷ USD đầu tư từ nhiều quốc gia vùng lãnh thổ trên thế giới, giải quyết việc làm cho hàng trăm ngàn lao động. Hệ thống thương mại-dịch vụ không ngừng mở rộng theo hướng văn minh, hiện đại, phục vụ ngày càng cao nhu cầu của nhân dân và phát triển công nghiệp.

[1] An Bình, Hòa Bình, Long Bình, Long Bình Tân, Quang Vinh, Bình Đa, Bửu Hòa, Bửu Long, Hố Nai, Quyết Thắng, Tam Hiệp, Tân Biên, Tân Hiệp, Tân Hòa, Tân Mai, Tân Phong, Tân Tiến, Tân Vạn, Tam Hòa, Thanh Bình, Thống Nhất, Trảng Dài, Trung Dũng, Hiệp Hòa, Hoá An, Tân Hạnh, An Hòa, Long Hưng, Phước Tân, Tam Phước.

 ​