Vùng đất Biên Hòa - Đồng Nai không chỉ là nơi lưu giữ nhiều giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc mà còn nơi “cất giấu" những trầm tích được kiến tạo và tồn tại qua từng giai đoạn thăng trầm của lịch sử. Trong số những giá trị được lưu giữ ấy, phải kể đến sông Đồng Nai - một biểu tượng đẹp trong văn hóa truyền thống của người Việt. Trải qua bao thăng trầm, biến đổi của lịch sử, dòng sông Đồng Nai ngày nào nay vẫn hiền hòa, chạy theo nhịp sống của con người. Bên dòng sông ấy, nhiều nét đẹp văn hóa truyền thống vẫn được giữ gìn, duy trì và trao truyền, góp phần bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa cho hôm nay và mai sau.

Sông Đồng Nai, với chiều dài hơn 586 km, không chỉ là một dòng chảy tự nhiên mà còn là một biểu tượng văn hóa, lịch sử quan trọng của vùng đất Nam Bộ. Từ lâu, dòng sông này đã đóng vai trò như một “mạch nguồn" nuôi dưỡng đời sống kinh tế, văn hóa và tinh thần của người dân địa phương. Ngày nay, việc phát triển văn hóa dọc sông Đồng Nai đang trở thành một chiến lược quan trọng, góp phần bảo tồn di sản và thúc đẩy phát triển bền vững. Sông Đồng Nai từng là nơi chứng kiến sự hình thành và phát triển của các nền văn hóa cổ như Óc Eo và những làng nghề truyền thống trù phú. Các bến sông như Bến Gỗ, Bửu Long, và Bến Cá từng là trung tâm giao thương nhộn nhịp, góp phần làm nên sự thịnh vượng của vùng đất này. 

Không chỉ vậy, dòng sông còn là nơi lưu giữ những câu chuyện hào hùng trong kháng chiến chống Pháp và Mỹ, gắn liền với các địa danh như căn cứ Rừng Sác hay khu căn cứ cách mạng Chiến khu Đ. Những ký ức lịch sử này đã in sâu vào tâm trí người dân, trở thành nguồn cảm hứng bất tận cho các hoạt động văn hóa và giáo dục.  Trong những năm gần đây, UBND thành phố Biên Hòa đã đẩy mạnh các dự án phát triển không gian văn hóa dọc sông Đồng Nai. Công viên Nguyễn Văn Trị không chỉ là nơi thư giãn mà còn là điểm tổ chức các sự kiện văn hóa, nghệ thuật. Những chương trình biểu diễn âm nhạc, hội chợ ẩm thực và triển lãm nghệ thuật ven sông đã thu hút sự tham gia đông đảo của người dân và du khách.  Một điểm sáng khác là các dự án cải tạo và khai thác giá trị di sản dọc bờ sông. Chùa Ông, Đình Tân Lân, và các ngôi nhà cổ ven sông đã được đầu tư bảo tồn, trở thành những điểm đến văn hóa hấp dẫn.  Ông Trần Quang Toại – Chủ tịch Hội khoa học lịch sử tỉnh Đồng Nai cho biết: “sông Đồng Nai là một trong điểm nhấn trung tâm, việc phát triển văn hóa dọc sông Đồng Nai là đúng định hướng. Nó phải tạo ra không gian chung kết nối lại, trên sông Đồng Nái có nhiều khu di tích, văn hóa tâm linh, từ nó kết nối tạo ra sản phẩm du lịch văn hóa rất tốt tạo điểm nhấn……".

Hiện, Bảo tàng Đồng Nai đang lưu giữ nhiều hiện vật có giá trị được trục vớt từ sông Đồng Nai bằng gốm, đá, đồng… qua các thời kỳ. Trong số đó có những hiện vật được công nhận là bảo vật quốc gia như: Bộ sưu tập Đàn đá Bình Đa, Qua đồng Long Giao, Tượng thần Vishnu Bình Hòa. Có thể nói, các hiện vật từ lòng sông, các di tích lịch sử, danh thắng trên vùng đất này đều gắn liền với dòng Đồng Nai và cảnh quan đôi bờ. Đây là một phần của lịch sử trong mạch chảy của dòng sông, là một phần trong lịch sử văn hóa Biên Hòa - Đồng Nai. Nhằm gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa, những năm qua thành phố Biên Hòa không ngừng phát triển văn hóa dọc sông Đồng Nai. Các làng nghề ven sông như làng gốm Tân Vạn, làng bưởi Tân Triều không chỉ là nơi lưu giữ bản sắc văn hóa mà còn là điểm đến du lịch trải nghiệm.  Phát triển văn hóa dọc sông Đồng Nai không chỉ là bảo tồn mà còn là sự sáng tạo, đổi mới để phù hợp với nhịp sống hiện đại. Thành phố Biên Hòa đang đặt mục tiêu xây dựng tuyến phố đi bộ ven sông, các không gian biểu diễn nghệ thuật ngoài trời và các công trình công cộng kết hợp công nghệ hiện đại.  Ông Nguyễn Xuân Thanh – Phó chủ tịch UBND thành phố Biên Hòa cho biết thêm: “chúng tôi cũng đã đang tham mưu kế hoạch để thực hiện con đường văn hóa, con đường di sản với gốm là điểm nhấn khai thác không gian văn hóa Biên Hòa trên sông Đồng Nai. Bước đầu tiên chúng tôi đã tổ chức khảo sát ….."

Phát triển văn hóa dọc sông Đồng Nai không thể tách rời với du lịch sinh thái. Những tuyến du lịch bằng thuyền trên sông đang dần trở thành một sản phẩm đặc trưng, đưa du khách khám phá vẻ đẹp hoang sơ của hệ sinh thái rừng ngập mặn, làng nghề truyền thống và các công trình văn hóa lịch sử. Các làng nghề ven sông như làng gốm Tân Vạn, làng bưởi Tân Triều không chỉ là nơi lưu giữ bản sắc văn hóa mà còn là điểm đến du lịch trải nghiệm. Du khách có thể tham gia vào các hoạt động như nặn gốm, hái bưởi, hoặc thưởng thức các món ăn đặc sản đậm chất địa phương.  Phát triển văn hóa dọc sông Đồng Nai không chỉ là bảo tồn mà còn là sự sáng tạo, đổi mới để phù hợp với nhịp sống hiện đại.  Sông Đồng Nai ngày nay không chỉ chảy qua những làng mạc, phố thị mà còn kết nối những giá trị văn hóa truyền thống với sự năng động của cuộc sống hiện đại. Phát triển văn hóa dọc dòng sông là cách để Biên Hòa khẳng định bản sắc, đồng thời mở ra cánh cửa cho sự phát triển bền vững, hài hòa giữa bảo tồn và đổi mới.  Anh Lê Quang Thuận – Người dân thành phố Biên Hòa chia sẻ: “"Sông Đồng Nai không chỉ là dòng chảy của thiên nhiên mà còn là dòng chảy của văn hóa và ký ức. Mỗi khi đi trên sông, tôi cảm nhận được sự yên bình và cả những câu chuyện lịch sử gắn bó với cuộc sống của người dân nơi đây, ần có thêm nhiều ý tưởng để biến sông Đồng Nai trở thành biểu tượng sống động của Biên Hòa. Ví dụ như tổ chức các lễ hội văn hóa ven sông hay các buổi biểu diễn nghệ thuật trên thuyền. Đó sẽ là những cách rất thú vị để kết nối quá khứ và hiện tại".

Dòng sông Đồng Nai vẫn mãi là chứng nhân lịch sử, là nguồn cảm hứng bất tận, và là biểu tượng của một vùng đất giàu truyền thống, đang từng ngày vươn mình mạnh mẽ. Có thể nói, khơi mạch nguồn và gìn giữ nét đẹp văn hóa đã và đang được các cấp, các ngành và nhân dân quan tâm. Nghị quyết về văn hóa năm 2023 sẽ là “cầu nối" tạo động lực cho việc khôi phục, phát huy giá trị văn hóa bên dòng Đồng Nai; để các di sản văn hóa có thêm điều kiện được bồi đắp, trao truyền từ đời này sang đời khác.